Ο Δημήτρης Χορν και το Εθνικό Θέατρο

Πως μια κρίση του 1971 γίνεται επίκαιρη ακόμα και σήμερα!

Το Εθνικό Θέατρο ήρθε και πάλι στην επικαιρότητα. Για πρώτη φορά τα τελευταία χρόνια μια παράστασή του,  «η ισορροπία του Nash», στην προκειμένη περίπτωση, συζητήθηκε τόσο πολύ. Όχι για την καλλιτεχνική της αξία.

Φαίνεται πως είναι η μοίρα του Εθνικού να «πρωταγωνιστεί» αντί για καλλιτεχνικά σε οτιδήποτε άλλο. Με εξαίρεση ίσως τη περίοδο του Νίκου Κούρκουλου. Το Εθνικό πρωταγωνίστησε στις εφημερίδες  και το 1971. Η τότε διοίκηση του θεάτρου, ο Διοικητής Β.Παξινός και ο Γενικός Διευθυντής Β.Φραγκιάς, αποφάσισαν να κάνουν… ανανέωση στο έμψυχο δυναμικό του.

Δεκαοκτώ ηθοποιοί, στη πλειοψηφία τους περασμένης ηλικίας, δέχτηκαν ένα πρωί  ισάριθμες επιστολές με τις οποίες τους ανακοινωνόταν η διακοπή της συνεργασίας τους. Ανάμεσά τους ο Αρις Μαλλιαγρός, η Ευαγγελία Σαμιωτάκη, η σύζυγος του Σπύρου Καλογήρου και άλλοι. Απολύθηκε και η Ελένη Χαλκούση με άλλη αιτιολογία. Τα κείμενά της στην εφημερίδα «Απογευματινή» θεωρήθηκαν ότι στρεφόντουσαν κατά της διοίκησης.

Η απόφαση αυτή ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων. Η Ελλη Λαμπέτη παραιτήθηκε από τη διοίκηση του θεάτρου και όλοι οι γνωστοί θεατράνθρωποι επέκριναν τη διοίκηση του πρώτου Κρατικού Θεάτρου.

Όμως μια επιστολή του Δημήτρη Χορν τον Απρίλιο του 1971 δημιούργησε αίσθηση. Είναι ένα ντοκουμέντο διαχρονικό. Με αφορμή την καταγγελία της σύμβασης των 18 αναφέρεται σε πολλά θέματα που δεν έχουν επιλυθεί ακόμα. Στο πως μπορεί ένας καλλιτεχνικός οργανισμός να μπλέξει στα γρανάζια της γραφειοκρατίας και να πάψει να παράγει πολιτισμό.

Αυτή την επιστολή σας παρουσιάζουμε σήμερα ως μοναδικό ντοκουμέντο για την κατάσταση των καλλιτεχνικών μας πραγμάτων:

Το κείμενο της μνημειώδους επιστολής του Δημήτρη Χορν:

Το εμπνευσμένο και τόσο χριστιανικό σύστημα που εγκαινίασε η Διοίκηση του Εθνικού Θεάτρου, κοινοποιώντας απολύσεις μ’ ένα παγερό, λιγόλογο κείμενο εσώκλειστο σε μικρούς φακέλους, πρέπει να ομολογήσουμε ότι είναι μια πρωτοτυπία μοναδική! Το πιο πρωτότυπο όμως αυτής της ενεργείας είναι ότι οι λαβόντες την απόφασι και οι συντάξαντες το λακωνικό κείμενο δεν διανοήθηκαν ούτε για μια στιγμή ότι η μοιρασιά των φακέλων στους παραλήπτες είναι ένα είδος διανομής θανάτων.

Δεν εδίστασε ακόμα η Διοίκηση να δημιουργήση και μια άλλη κατηγορία με το ευφυές σύστημα των φακέλων. Αυτούς που πρέπει να περιμένουν ένα 4μηνο ακόμη τι να αποφασίση η Διοίκηση για την μοίρα τους, που αλλού μπορεί να τους κατατάξη κανείς παρά στην κατηγορία των μελλοθανάτων.

Όλα τούτα βέβαια με το καθησυχαστικό για την συνείδησι «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα»! Για νέους ορίζοντες ανοίγει τα πανιά του το Εθνικό και ούριοι άνεμοι αναμένονται να πνεύσουν… Τώρα ποιος καπετάνιος θα κυβερνήση το σκάφος είναι μια εντελώς ασήμαντη λεπτομέρεια που κανένα φαίνεται δεν απασχολεί.

Οι γέροι φεύγουν, οι νέοι μπαίνουν. Οι έμπειροι κατεβαίνουν και οι άπειροι ανεβαίνουν… Αυτό το ανέβα – κατέβα και το έμπα – έβγα θα δώση αναντιρρήτως μια θεατρική δραστηριότητα στο Ίδρυμα. Το θέατρο λένε, είναι το κάτοπτρο της στάθμης του πολιτισμού ενός τόπου. Ας αναμείνωμε να δούμε το είδωλον για να καταλάβουμε που ευρισκόμεθα!

Λυπάμαι, αλήθεια, που τόσο λίγο σοβαρά αντιμετωπίζω τις επαγγελίες του κρατικού θεάτρου. Δεν νομίζω ότι θα ήταν δυνατόν να δώσω περισσότερο βάρος σ’ αυτές διότι θα εκινδύνευαν να καταποντισθούν. Ας ταξιδεύση το καράβι με την ελαφρότητα που του αρμόζει.

Αγαπητοί μου συνάδελφοι,

Έχουν δη πολλά τα μάτια μας και πολλά έχουν ακούσει. Διευθυνταί, διοικητικοί αμέτρητοι ήλθαν και παρήλθαν από το Ίδρυμα. Άλλοι καλοί, άλλοι κακοί, άλλοι αδιάφοροι. Χωρίς να λησμονώ πόση ευγνωμοσύνη πρέπει να χρωστάμε σε μορφές που πέρασαν από εκεί μέσα και που ανέβασαν το Εθνικό πολύ ψηλά και μαζί μ’ αυτό και μας.

Οι ηθοποιοί, όμως, το έμψυχο υλικό, η κινητήριος δύναμις αυτού του μηχανισμού, έμενε εκεί και δούλευε ανάλογα με τον ρυθμό που έδινε ο οδηγός στην μηχανή και ανάλογα με την ποιότητα των καυσίμων που χρησιμοποιούσε.

Προσφέραμε τις πλάτες μας για να σταθούν επάνω πολλοί φιλόδοξοι που λαχταρούσαν να ορθώσουν το ανάστημά τους και να διακριθούν πατώντας όμως στους δικούς μας ώμους.

Προσλήψεις αναρίθμητων διοικητικών υπαλλήλων, ανεγέρσεις αιθουσών, ενοικιάσεις ορόφων, για να στεγασθούν οι διοικητικοί, εξώσεις από τα καμαρίνια μας για να εγκαταστήσουν γραφεία, έχουν εμπλουτίσει την πείρα μας και ακόμα περισσότερο την πίκρα μας. Η περιβόητη αύξησι, η πολυπόθητη ανακατάταξι. Γινόταν πάντα, αν γινότανε, από τους διοικούντες, με τον φειδωλότερο δυνατό τρόπο και η αναμονή αυτών των αποφάσεων άσπριζε τα μαλλιά μας. Το πνεύμα της οικονομίας πάντοτε επρυτάνευε αλλά πάντοτε εις βάρος των ηθοποιών.

Δεν είναι σωστό νομίζω., να εκθέτω έτσι δημόσια τα όσα δεινά πέρασαν και περνούν οι ηθοποιοί του Εθνικού. Έχω όμως πη πάρα πολλά. Τα εν οίκω μη εν δήμω! Δεν προσπαθώ να αποσπάσω τη συμπάθεια, τον οίκτο της κοινής γνώμης Είμαστε φτιαγμένοι για να υπηρετούμε τα υψηλά. Η εκτίμησι μας ταιριάζει και ο σεβασμός. Στο πρόσωπό μας οι άνθρωποι βλέπουν χωρίς να ξέρουν το δικό τους. Ας μην τους απογοητεύσουμε.

 

Αγαπητοί μου φίλοι και συνάδελφοι,

Το θέατρο δεν υπάρχει μόνο στην Αγίου Κωνσταντίνου. Το θέατρο υπάρχει όπου υπάρχουν και όσο υπάρχουν άνθρωποι. Ο χώρος είναι ανοικτός, ελεύθερος για όλους. Ως πότε θα αντέχουν τα νεύρα σας, η υγεία σας και προπάντων η τρυφερή σας καρδιά σε ταπεινώσεις.

Το πνεύμα, το νέο πνεύμα των φακέλων πρέπει να σας τρομάζη. Δεν περιέχει μόνο το στερημένο σε σεβασμό κείμενο, την περιφρόνησι στον μόχθο. Περιέχει κάτι ακόμα τρομερώτερο: την άρνησι του ιδίου τούτου του θεάτρου. Από την παράδοσι βγαίνει η επανάστασι και η επανάστασι γίνεται παράδοσι για να γεννήση την άλλη επανάστασι. Έτσι προχωρεί η Τέχνη, δια μέσου των αιώνων. Ας μη σας  ξεγελά η τάχα αγάπη προς τους νέους. Δεν είναι αγάπη, είναι ο φόβος του ελέγχου από το έμπειρο μάτι. Γι’ αυτό και το απομακρύνουν.

Από τον Παντόπουλο, τον Βονεσέρα, τον Ταβουλάρη, βγήκε ο Βεάκης και όλοι οι μεγάλοι της γενιάς του. Από τον Οικονόμου και τον Χριστομάνο, βγήκε ο Πολίτης κι’ από τον Πολίτη ο Ροντήρης. Έτσι γίνεται η αλυσίδα, που δημιουργεί την παράδοσι κι έτσι δημιουργούνται οι πολιτισμοί. Έχουμε ανάγκη από πρότυπα για να ανακαλύψουμε και να αποκαλύψουμε και να αποκαλύψουμε τον καλλιτεχνικό εαυτό μας. Ο φάκελος του Εθνικού Θεάτρου όλα τούτα τα καταργεί. Τα αγνοεί, που είναι ακόμα χειρότερο.

Συνάδελφοι, είμαστε μια οικογένεια. Μας γέννησε μια μάνα, «καίει το λάγν ο το φιλί». Κι αυτή είναι η σκηνή. Ας μη την απαρνηθούμε. Ας αφήσουμε τα γραφεία στους υπαλλήλους. Είμαστε το σύντομοι χρονικό της εποχής, όπως λέει κι’ ο Σαίξπηρ. Ας το γράψουμε όσο καλύτερα μπορούμε και για μας και για την εποχή.

Το ελεύθερο θέατρο σας περιμένει. Η Αθήνα σας περιμένει. Η επαρχία σας περιμένει. Όλοι μαζί ας εργασθούμε, κι εγώ μαζί σας, για το θέατρο – όχι το εμφακελωμένο! Κι αφήστε πίσω σας, εκεί, όσους επιθυμούν να παίξουν τον ρόλο ταχυδρόμων και των παραληπτών.

Με μεγάλη αγάπη

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΟΡΝ