Τα αυτογκόλ στα Νόμπελ

Πως ο Νίκος Καζαντζάκης δεν πήρε κατόπιν ενεργειών της Ακαδημίας το βραβείο του 1957!

Αυτό τον καιρό γίνεται πολύς λόγος για το Νόμπελ που πρέπει να δοθεί στους κατοίκους της Μυτιλήνης για την διαρκή προσπάθειά τους να σώσουν τους πρόσφυγες που καταφεύγουν εκεί από τα τουρκικά παράλια.

Κι εκεί που η προσπάθεια άρχισε να βρίσκει υποστηρικτές, να δημιουργείται κλίμα συμπάθειας, όχι μόνο για τη Μυτιλήνη, αλλά και για όλη την Ελλάδα έρχονται γεγονότα όπως αυτά στη Κώ ή στον Σχιστό με τις αντιδράσεις για τα «hot spot», τα κέντρα φιλοξενίας προσφύγων δηλαδή, για να δυναμιτίσουν τη προσπάθεια.

Η ιστορία επαναλαμβάνεται και πάλι. Το 1957 ο Νίκος Καζαντζάκης βρέθηκε πολύ κοντά στη βράβευση με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Η υποψηφιότητά του είχε συναντήσει τη θερμή υποστήριξη των μελών της Σουηδικής Ακαδημίας. Όμως κι εδώ μεσολάβησε… ελληνικός δάκτυλος για να αποτραπεί η βράβευση.

Ο Καζαντζάκης βρισκόταν σε διαρκή αντιπαράθεση με την Εκκλησία, τους ιεράρχες δηλαδή που τον είχαν αφορίσει, αλλά και τον Πάπα που είχε περιλάβει το έργο του «ο τελευταίος πειρασμός» στα απαγορευμένα βιβλία του Βατικανού.

Ο «τελευταίος πειρασμός» κυκλοφόρησε σε πολλές χώρες το 1952, αλλά ο συγγραφέας δίσταζε να το εκδώσει στα ελληνικά. Το 1953 κυκλοφόρησε ο «Καπετάν Μιχάλης» που επίσης δημιούργησε αντιδράσεις από την ελλαδική εκκλησία που κορυφώθηκαν τον επόμενο χρόνο όταν κυκλοφόρησε «ο Χριστός ξανασταυρώνεται». Στη Βουλή μάλιστα έγιναν τρεις συνεδριάσεις το Νοέμβριο του 1955 για να καταδικαστεί ο συγγραφέας.

Μέσα σε αυτό το κλίμα όπως καταλαβαίνει κανείς ένα Νόμπελ στον Καζαντζάκη θα δημιουργούσε περισσότερα προβλήματα, παρά ικανοποίησε στον πνευματικό κόσμο της Ελλάδας.

Η Ακαδημία Αθηνών, λοιπόν, έστειλε στη Σουηδία το μέλος της Σπύρο Μελά για να κάνει… λόμπινγκ κατά της υποψηφιότητας Καζαντζάκη. Η προσπάθεια φαίνεται να απέδωσε αφού εκείνη τη χρονιά τιμήθηκε ο Αλμπέρ Καμύ (φωτό), που σε επιστολή του στην Ελένη Καζαντζάκη, τη σύντροφο του λογοτέχνη έγραψε: «Το άξιζε (ο Καζαντζάκης) εκατό φορές περισσότερο» (στο βιβλίο της – βιογραφία του Καζαντζάκη «Ο ασυμβίβαστος»).
Ο Μελάς ήταν ο σημαιοφόρος των αντιδράσεων κατά του Καζαντζάκη. Στις 22 Ιανουαρίου στην «Εστία» με το ψευδώνυμο Κρητικός έγραψε το άρθρο με τίτλο «Ένα έργο διασύρει την Κρήτην και την θρησκείαν», και υπέρτιτλος «΄Εργον «φουμιστού αντρούς».

Διαβάστε πως άρχιζε:

«Η «Εστία» αφιέρωσε, προ μηνός, μερικά εύθυμα σχόλια, εις απάντησιν των υμνητών του ερυθρού συγγραφέως Ν. Καζαντζάκη και του νέου μυθιστορήματός του «Καπετάν Μιχάλης». Αλλά ειρωνείαι, επί τοιούτου θέματος, δεν είναι, δυστυχώς, αρκεταί εις την Ελλάδα, όπου πολύς κόσμος έχει παύσει να διαβάζη τα έργα των συγχρόνων ψευδολογοτεχνών και, επομένως, αδυνατεί να κρίνει επί των εγκωμίων της αλληλοθαυμαζόμενης κλίκας.
Ακόμη και ο υποφαινόμενος δεν θα εδιάβαζε το 500σέλιδον συνονθύλευμα των ερυθρών φλυαριών του Καζαντζάκη, εάν δεν του επροκάλει την περιέργειαν ο ύμνος μιας εθνικόφρονος εφημερίδος [σ.σ. εννοεί την «Καθημερινή» και τον Αιμίλιο Χουρμούζιο (1904-1973), ένθερμο υποστηριχτή του Καζαντζάκη], που ετόλμησε να ισχυριστεί, εις δύο ενθουσιώδεις επιφυλλίδας, ότι ο «Καπετάν Μιχάλης» είναι έργον εθνικόν και πρέπει να εισαχθή εις… τα σχολεία! Ήδη, όμως, μετά την ανάγνωσίν του, είμαι υποχρεωμένος να διαμαρτυρηθώ, ως Κρητικός, αφ’ ενός, ως Έλλην ορθόδοξος αφ’ ετέρου, διότι το Κράτος και η Εκκλησία επιτρέπουν ατιμωρητί την κυκλοφορίαν του εθνικοθρησκευτικού αυτού αίσχους.

Ως Κρητικός, ιδία, φρονώ ότι θα έπρεπεν όλοι οι Κρήτες πατριώται, οι σεβόμενοι τους αγώνας των και τους αγώνας των πατέρων των, να αποκηρύξουν το κακοηθέστατον αυτό βιβλίον, που εμφανίζει τους ηγέτας του Κρητικού αγώνος, ως ένα είδος αλητών του ΕΛΑΣ – κοινών σφαγέων και τραμπούκων, με αιμοβόρα ένστικτα, που τρώγουν, πίνουν και μεθούν και, διά τους οποίους, ο εθνικός αγών είναι απλώς ένα καθημερινόν «νταηλίκι»!»

Τον Μελά τον ενοχλούν όλα:

«Από απόψεως γραμματικής και γλωσσικής έχει όλα τα γνωρίσματα των προηγουμένων έργων του Καζαντζάκη, ο οποίος μεταβάλλη την Ελληνικήν γλώσσαν εις ένα ιδίωμα, που δεν ομιλείται πουθενά – ούτε βεβαίως εις την Κρήτην. Γράφει λ.χ. «μεσοκαιρίτισες» μαλτέζες [σ. μεσόκοπες, άραγε;], «να φραθούν [σ. ευρανθούν;] τα μεριά του…», «ο πέτρινος λιόντας [ λέων δηλ.], που έσφιγγε στ’ ακρίφια [νύχια;] το βαγγέλιο…», «η γενιά του Τουρκοφά [σ. Τουρκοφάγου] Ντελή Μιχάλη», «του άρεσαν οι πεταχτές γυναίκες, οι κωλοτριβίδες…», «οι γειτόνισες συρομαδιούνταν [;]…», «η Κερκέζα αποταβρίζουνταν…», «θα καταντήση δάσκαλος, ψαλιδόκωλος [;], μπουμπουνοκέφαλος με γιαλάκια…», «ο Νουρήμπεης ήταν διωματάρης, παχουλός, ανοιχτοκουταλάτος…», «οι Κρητικοί αναζέβλιζαν…», «η Κερκέζα ένιωσε την ανάσα του αντρούς» [σ. ο άντρας του… αντρούς], «πήρε αξαμάρι…», «σκουταλοβαρίσκει…» και άλλα».

Και καταλήγει:

«Απομένει, όμως, τώρα, εν ερώτημα διά το Κράτος και την Εκκλησίαν: Οι συμπατριώται μου Κρήτες δεν διαβάζουν Καζαντζάκην, διά να σηκωθούν ως εις άνθρωπος και να θραύσουν όλας τας προθήκας, όπου πωλείται το βιβλίον, που υβρίζει την πατρίδα μας και τους αγωνιστάς της. Ο κ. Εισαγγελεύς, όμως, που προβαίνει εις κατάσχεσιν των ασέμνων περιοδικών, διατί δεν ρίπτει ένα βλέμμα εις το βιβλίον αυτό, όπου εν μέσω των αισχροτάτων σκηνών, διασύρεται και η επίσημος θρησκεία του Κράτους;… Η δε Αρχιεπισκοπή και η Ιερά Σύνοδος; Νομίζουν ότι εκπληρώνουν το καθήκον των, αφήνουσαι ακαθοδηγήτους τους πιστούς, έναντι των ερυθρών υβριστών της Εκκλησίας;» »