Τα τραγούδια της προσφυγιάς

Εκπληκτική έρευνα του ΓΙΑΝΝΗ ΚΑΠΑΓΕΡΙΔΗ που επέλεξε από εκατοντάδες χιλιάδες τραγούδια του Ελληνικού και ξένου ρεπορτορίου, τα πλέον αντιπροσωπευτικά, εκείνα που μιλούν στις καρδιές όλων των ξεριζομένων σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου.

Το ασταμάτητο τσουνάμι της προσφυγιάς από διάφορους μαρτυρικούς τόπους, η μάστιγα, που ελάχιστα ξαποσταίνει και στους μοντέρνους χαλεπούς καιρούς έχει επανακάμψει με τρομερή ένταση (παρασύροντας και την Ελλάδα στο μάτι του κυκλώνα  του τεράστιου δράματος  που ζει η ανθρωπότητα) έχει κατά καιρούς αποτελέσει πηγή έμπνευσης τραγουδοποιών σε ουκ ολίγες γωνιές του πλανήτη.

Το διαχρονικό μαρτύριο των λαών που αναγκάζονται λόγω πολέμου και  απάνθρωπης πολιτικής καταπίεσης να αφήσουν τον τόπο τους και να αναζητήσουν νέο, για να ζήσουν με την στοιχειώδη ασφάλεια και ελευθερία την οποία δικαιούται κάθε ανθρώπινο πλάσμα, δεν μπορούσε φυσικά να αφήσει ασυγκίνητο και τον κόσμο της τέχνης – παγκόσμιας έκφρασης που ακούει στο όνομα μουσική.

Προσφυγιά , αλλά και μετανάστευση, με στόχο μια καλύτερη ζωή, σε πάμπολλες στιγμές έχουν ενταχθεί στο ρεπερτόριο δημιουργών της, τόσο στο δημοτικό τραγούδι, που δικαιολογημένα έχει μεγαλύτερη ευαισθησία πάνω στα τεράστια τούτα κοινωνικά θέματα, αλλά και επώνυμων  καλλιτεχνών  οι οποίοι  συχνά επηρεάστηκαν και εκφράστηκαν με στίχους και νότες για αυτά.

Οι Έλληνες γνωρίζουμε πολύ καλά πως είναι να εκδιώκεσαι από τη γη σου. Τι εστί, δια της κάθε είδους βίας, ξεριζωμός. Και τα εξαιρετικά αντανακλαστικά ευαισθησίας που δείχνει ο λαός μας στο δράμα των συνανθρώπων μας, αδιαφορώντας  για τη φυλή , θρησκεία και τα όποια  διαφορετικά με εμάς «χαρακτηριστικά» τους, αποδεικνύει , κόντρα στις ντόπιες και ξένες μισάνθρωπες  πρακτικές και συνθήματα, ότι έχει βαθιά συναίσθηση τόσο της ανθρώπινης στάσης όσο και της δικής του Ιστορίας. Δεν ξεχνά πως μεταξύ άλλων ακόμα και  οι όχι και τόσο μακρινοί πρόγονοι του έζησαν  ένα ανάλογο αβάσταχτο βάσανο κάτι λιγότερο από ένα αιώνα πριν με τη γενοκτονία των Ποντίων και την Μικρασιατική Καταστροφή.

Σαββόπουλος και Καζαντζίδης

Γεγονός άσβηστα καταγεγραμμένο στον πολιτισμό και την τέχνη του. Από την παράδοση  όπως αυτή μας θυμίζουν  μεταξύ άλλων ο στίχος από το παλιό ποντιακό τραγούδι της προσφυγιάς «…υιέ μ ́ αν ζης και γίνεσαι, στην Ρωμανίαν φύγον…»   αλλά και το μικρασιατικό «Από ξένο τόπο».

Τη φλόγα της μνήμης έχουν μεταφέρει πιο κοντά στις μέρες μας μουσικές εικόνες όπως αυτή του τεράστιου Διονύση Σαββόπουλου στο εξαιρετικό «Μ’ αεροπλάνα και βαπόρια» (συνοδεύοντας στα φωνητικά την μοναδική Σωτηρία Μπέλλου) αλλά κυρίως η «Μικρά Ασία» το 1972.

Έργο – αναφορά στη μεγάλη εκείνη του έθνους πληγή το οποίο υπέγραψαν δύο τρανά ονόματα του ελληνικού τραγουδιού. Ο στιχουργός Πυθαγόρας και ο συνθέτης Απόστολος Καλδάρας  ενώ εξαιρετική ήταν και η ερμηνεία από τους Γιώργο Νταλάρα και Χαρούλα Αλεξίου.

 

Στο ίδιο μήκος κύματος τόσο  το «Πρόσφυγες κυνηγημένοι» των Λευτέρη Χαψιάδη – Θόδωρου Καμπουρίδη το οποίο είχε την  τύχη να ταξιδέψει στα αυτιά μας μέσα από την ασύγκριτη λαλιά του Στέλιου Καζαντζίδη  που απέδωσε με μοναδικό τρόπο και το «Πρόσφυγα παιδί»  των Τάκη Σούκα και Σώτιας Τσώτου. Αλλά και ένας ακόμα σπουδαίος λαϊκός τραγουδιστής ο Μανώλης Αγγελόπουλος μελοποίησε και ερμήνευσε ο ίδιος τους στίχους του Νίκου Μαρκουλάκου στο τραγούδι «Οι πρόσφυγες» του αλλά και  είχε αποκλειστικά την 2^η ιδιότητα στο πολύ πιο επιτυχημένο «Ο πρόσφυγας» των Νάκη Πετρίδη και Μάρως Μπιζάνη.

Στα άξιας ιδιαίτερης μνείας τραγούδια με ανάλογη, πιο διεθνή αυτή τη φορά,   «μαρτυρία» αναμφίβολα και το «Των Βαλκανίων πρόσφυγες» που έντυσαν με λόγια ο Παρασκευάς Καρασούλος  και μουσική ο Διονύσης Τσακνής, ο οποίος μαζί με τον «Διόσκουρο» Λαυρέντη Μαχαιρίτσα ήταν εκείνοι που το τραγούδησαν.

Αλλά και ακόμα σήμερα τα με προσφυγικές ρίζες μέλη των  Argo  στο  «Utopian Land» , που επιλέχθηκε ως εκπρόσωπος της Ελλάδας στον περιβόητο διαγωνισμό της Eurovision,  έχουν στραμμένα βλέμμα και … αυτιά στο κορυφαίο σύγχρονο ανθρωπιστικό δράμα.

Φυσικά οι Έλληνες δεν διεκδικούν σε καμία περίπτωση την παγκόσμια αποκλειστικότητα σε δημιουργίες ανάλογου περιεχομένου. Τόσο στο  αρκετά μακρινό χθες όσο και τους πιο μοντέρνους, αλλά δυστυχώς με ανάλογο πικρό παρανομαστή, καιρούς το μαρτύριο της προσφυγιάς αναδεικνύεται και μέσα από τα τραγούδια πολλών διαφορετικών … γλωσσών και λαών.

Με τις φωνές του Dylan, του Hammill  και του Plant

Με εκ των πιονέρων τον θρυλικό  Αμερικανό τραγουδοποιό και ακτιβιστή   Woody Guthrie και τον  σπουδαίο του κύκλο τραγουδιών «Dust Bowl Ballads». Aναφέρεται στις εκατοντάδες χιλιάδες εξαθλιωμένου κόσμου οι οποίοι αναγκάστηκαν να μετακομίσουν από την Οκλαχόμα και τις γύρω πολιτείες στην γη της αμερικανικής επαγγελίας που ακούει στο όνομα Καλιφόρνια σ’ αναζήτηση σωτηρίας από το βέβαιο θάνατο  τον οποίο συνεπάγονταν η εξοντωτική κρίση της δεκαετίας του 1930 σε συνδυασμό με τις τρομερές καιρικές συνθήκες που είχαν πλήξει  τω καιρώ εκείνω τις ιδιαίτερες τους πατρίδες.

Αλλά και πολλά χρόνια μετά ακόμα και όταν η οικονομική και όχι μόνον πρόοδος στις ΗΠΑ άλλαξε εντυπωσιακά το  τοπικό της σκηνικό ο λαός της Μέκκας του Καπιταλισμού δεν  γυρίζει την πλάτη στο δράμα των κοντινών ή μακρινών του συνανθρώπων.

Όπως μαρτυρά   τόσο ο σπουδαιότερος μαθητής του Guthrie  και υπέρτατος δημιουργός της Folk Bob Dylan  με το μνημειώδες «I Pity the poor Immigrant».

Ή το τρυφερό «Falling Leaves (the Refugees)» του σπουδαίου βάρδου της Country John Denver.

Αλλά και την αντί-δραση του μυθικού ομολόγου του τελευταίου Willie Nelson στη διάρκεια της περυσινής του βράβευσης για το σπουδαίο του έργο.

Αντίθετα το πολύ επιτυχημένο Refugee στα τέλη της δεκαετίας του 80 από τον λίαν δημοφιλή στην πατρίδα του Tom Petty είναι απλά παραπλανητικό ως προς τον τίτλο καθώς το περιεχόμενο του είναι  αμιγώς ερωτικό.

Το ευρωπαϊκό μουσικό μήνυμα συμπαράστασης

Διασχίζοντας τον Ατλαντικό και  επιστρέφοντας στην Ευρώπη μπορεί να εντοπίσει κανείς και στη «Γηραιά Ήπειρο» ουκ ολίγα σπουδαία δείγματα  μουσικής απόδοσης  του  συγκεκριμένου κακού που βιώνει  σχεδόν αδιάκοπα άλλοτε μικρό, και συχνά πολύ μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας εντός και εκτός (συνήθως) ορίων της.

Όπως το υπέροχο «Thousands are sailing» των απολαυστικών  Ιρλανδών ρόκερ Pogues η το πιο Pop και πρόσφατο «Help is Coming» των Crowded House.

Και ίσως πάνω απ’ όλα το συγκλονιστικό «Refugees» των μοναδικών Van der Graaf Generator του κορυφαίου ποιητή της Rock Peter Hammill.

Αφήσαμε για το τέλος έναν ύμνο της δημοφιλούς μουσικής έκφρασης που ακούει στο όνομα Rock. Το δυναμικό Immigrant Song   των Led Zeppelin που καταλήγει με τον εξαιρετικά εύστοχο κατηγορηματικό στοίχο:

“So now you’d better stop and rebuild all your ruins,
For peace and trust can win the day despite of all your losing”.

Ακούσατε, ακούσατε Άγγλοι, Γάλλοι , Πορτογάλοι , εμείς , εσείς και οι άλλοι. Τούτης της γης οι πιο …τυχεροί. Μη λησμονάτε και μη την πλάτη στο δράμα των συνανθρώπων σας γυρνάτε. Ιδού το  διαχρονικό, διεθνές μουσικό  όλων των προαναφερθέντων (αλλά ευτυχώς πολύ περισσότερων αποστολέων ακόμα) μήνυμα….