Η αληθινή ιστορία της Άλωσης

Μία διαφορετική προσέγγιση στην ιστορική 29η Μαίου του 1453!

Σήμερα το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα ρίξουν μαύρο δάκρυ για την Άλωση. Αυτοί που θα… κλάψουν περισσότερο είναι οιθρησκευόμενοι. Πάτησαν οι Τούρκοι το διαμάντι της ορθοδοξίας την Αγιά Σοφιά και τα σχετικά.
Δυστυχώς ως λαός έχουμε μνήμη σαν τις καταχωρήσεις του twitter. Με 140 χαρακτήρες το πολύ. Ξέρουμε δηλαδή τους καλούς Έλληνεςκαι τους κακούς Τούρκους που πάτησαν τη Βασιλεύουσα. Μόνο που δεν είναι η Ιστορία άσπρο και μαύρο.

Λέμε ότι για όλα «φταίει η Τουρκοκρατία». Παράλληλα όμως φταίει και το ξερό μας το κεφάλι που μας έκανε να προτιμούμε το φέσι του Σουλτάνου από την τιάρα του Πάπα. Άλλωστε η Κωνσταντινούπολη θα μπορούσε για αρκετά χρόνια ακόμα να μείνει Ελληνική, αλλά οι «Ελληνάρες» της εποχής την προτίμησαν Τουρκική για να σωθεί η ορθοδοξία. Πολλά πράγματα μας τα έμαθαν στραβά. Ακόμη και το φινάλε μιας αυτοκρατορίας πήρε ηρωικές διαστάσεις. Κι όμως η αυτοκρατορία, ακρωτηριασμένη μέχρι εκεί που δεν παίρνει μπορούσε να επιζήσει και ν αντισταθεί στους Τούρκους.

Η ιστορία συνηθίζει να παίζει περίεργα παιχνίδια στους πρωταγωνιστές της. Κι ένα από τα πιο περίεργα είναι αυτό που έπαιξε στον τελευταίο Βυζαντινό Αυτοκράτορα, τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο. Στο σχολείο μάθαμε ότι προτίμησε να πεθάνει από το ατιμαστεί. Η παράδοση με την κλειστή πόρτα της Αγιά Σοφιάς, τον Μαρμαρωμένο Βασιλιά και την Κερκόπορτα ζουν ακόμη στις προφορικές παραδόσεις. Όμως η ιστορία γράφεται με γεγονότα, με ντοκουμέντα κι όχι ωραίες ιστορίες που διηγείται ο παππούς στον εγγονό.

Ο Παλαιολόγος (σχέδιο επάνω) ήταν μια τραγική μορφή. Αγωνίστηκε για να φέρει το Βυζάντιο, την αυτοκρατορία που πλέον ήταν μια λωρίδα γης γύρω από την Κωνσταντινούπολη, πιο κοντά στη Δύση, αλλά ο λαός αντέδρασε. Κι ανάμεσά τους υπήρχαν πολλοί που τόλεγαν καθαρά: Καλύτερα ο Τούρκος, παρά ο Πάππας.
Στο σχολείο μάθαμε για τους Ενωτικούς και τους Ανθενωτικούς. Οι τελευταίοι αποτελούσαν τους φρουρούς της Ορθόδοξης παράδοσης. Οι Ενωτικοί πάλι έλεγαν να ρίξουν λίγο νερό στο κρασί τους, να τα βρουν με τους Καθολικούς και να γλυτώσουν από τους Τούρκους. Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος ήταν Ενωτικός επειδή ήταν πολιτικός. Και μάλιστα ιδιαίτερα καλός για τα χρόνια της παρακμής της Αυτοκρατορίας.

Ο λαός όμως και ο κλήρος είχε διαφορετική γνώμη. Ήθελε την Ορθοδοξία με οποιοδήποτε τίμημα. Οι ανθενωτικοί ήξεραν ότι σε μια ενδεχόμενη κατάληψη της Κωνσταντινούπολης η ορθόδοξη παράδοση θα σωζόταν, κάτι που δεν ήταν σίγουρο από μια ενδεχόμενη συμμαχία με τους Δυτικούς.
Ο λαός πάλι άκουγες για της θηριωδίες των Λατίνων από την κατάληψη του 1204 και το μίσος μεγάλωνε. Δεν ήξερε φυσικά ότι οι Τούρκοι του Μωάμεθ θα αποδεικνύονταν ίδιοι και χειρότεροι.
Ο Παλαιολόγος ως Ενωτικός θα μπορούσε να παραδώσει την Πόλη και να την κοπανήσει για τη Δύση. Δεν υπήρχε περίπτωση να μην έβρισκε καταφύγιο. Κι όμως προτίμησε να πεθάνει εκεί επάνω στα τείχη της Κωνσταντινούπολης. Κι ο Μωάμεθ ήθελε να διευκολύνει την παράδοση του Παλαιολόγου. Για άλλους φυσικά λόγους. Ο Παλαιολόγος όμως έμεινε εκεί. Εννιά χρόνια πριν ο ίδιος του ο αδελφός ο Δημήτρης είχε συμμαχήσει με τους Τούρκους για να το πάρει το θρόνο. Δεν τα κατάφερε. Και να για πάρετε μια ιδέα από την ηθική των πολιτικών της εποχής σας λέμε ότι ο αδελφός του Παλαιολόγου ο Θωμάς το 1460 άφησε το Δεσποτάτο του Μοριά και κατέφυγε στην Κέρκυρα. Έγινε καθολικός, αυτός που νωρίτερα ήταν από τους ένθερμους Ανθενωτικούς και έζησε σε ηρεμία και γαλήνη για υπόλοιπα χρόνια της ζωής του. Ο γιός του όμως Ανδρέας έγινε Μουσουλμάνος και με το όνομα Μεχμέτ πασάς έφθασε σε πολύ υψηλά αξιώματα στην αυλή του Μωάμεθ. Η κόρη του Δημήτριου πάλι κλείστηκε σε μοναστήρι!

Ο Παλαιολόγος όμως έμεινε εκεί. Να υπερασπιστεί μια χαμένη, όπως ήξερε, υπόθεση. Προτίμησε έναν ηρωικό θάνατο από μια ατιμωτικήζωή.
Ένας από τους πιο φανατικούς Ανθενωτικούς ήταν ο Λουκάς Νοττοράς, αρχηγός μιας από τις πιο κυριλέ οικογένειες της Κωνσταντινούπολης. Ο Μωάμεθ τον κάλεσε στο παλάτι του λίγες μέρες μετά την κατάληψη κι ενώ το αίμα των αθώων έτρεχε ακόμη στους δρόμους και στις εκκλησίες. Ο Νοταράς ήταν αυτός που είχε πει ότι «καλύτερα είναι να σε κατακτήσει ο Τούρκος παρά ο Πάπας». Ο Μωάμεθ τον προόριζε για πολιτικό αρχηγό των υποδουλωμένων. Ποτέ όμως μη λες ποτέ. Ο Λουκάς Νοταράς είχε ένα γιό 14 χρόνων, ιδιαίτερα όμορφο καθώς φαίνεται. Τον είδε ο Σουλτάνος που είχε αδυναμία και στα αγοράκια και τον ήθελε δικό του. Ο πατέρας δεν ανέχτηκε την προσβολή. Και πέρασαν κι αυτός κι ο γιός του κι ο γαμπρός του από το μαχαίρι του καταχτητή που θεωρούσε καλύτερο από τον Πάπα. Η μόνη που σώθηκε ήταν η κόρη του Άννα που ζούσε στην Βενετία.

Άλλωστε και ο πρώτος μετά την Άλωση Πατριάρχης ήταν ανθενωτικός. Ο Γεώργιος Σχολάριος μισούσε περισσότερο τον Πάπα και συμπαθούσε, όπως αποδείχτηκε τον Κατακτητή που τον ανέβασε στην κορυφή της ορθόδοξης ιεραρχίας.
Τελικά άξιζε μια θεολογική διαφωνία να κρατήσει στη σκλαβιά τετρακόσια χρόνια έναν ολόκληρο λαό; Οι περισσότεροι μελετητές λένε «ναι», επηρεαζόμενοι φυσικά και από το θρησκευτικό κλίμα. Υπάρχουν όμως κι αυτοί που υποστηρίζουν το αντίθετο. Έτσι κι αλλιώς η ιστορία γράφεται με πράξεις κι όχι με υποθέσεις.

Ήταν πραγματικά μεγάλος γιατί θυσίασε τη ζωή του σε κάτι που μπορούσε ν αποφύγει. Δεν ήθελε να ζήσει όμως στην ατίμωση όπως έκαναν άλλοι κι άλλοι.

Στην τριήμερη λεηλασία της Κωνσταντινούπολης καταστράφηκε κι ένα μεγάλο μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς όχι μόνο του Βυζαντίου, αλλά και της αρχαιότητας. Είναι γνωστό άλλωστε ότι ανάλογα με την παιδεία του κάθε μοναστηριού οι αντιγραφείς διέσωζαν πολύτιμα κείμενα από τον Αριστοτέλη μέχρι τον Πλήθωνα τον Γεμιστό. Η γκάμα ήταν μεγάλη. Εξήντα χιλιάδες τόμοι βιβλίων κάηκαν στην διάρκεια της λεηλασίας σε πανηγυρικό μάλιστα κλίμα. Οι Τούρκοι συγκέντρωναν τους τόμους κι έβαζαν φωτιά στα κείμενα των απίστων. Ότι διασώθηκε τελικά μεταφέρθηκε με πλοία στη Δύση. Τα αγόραζαν πλούσιοι έμποροι, αλλά και εκκλησιαστικοί παράγοντες. Αγόραζαν τη γνώση όχι μόνο της Αυτοκρατορίας, αλλά και όλης της περιοχής που άνθισε το πνεύμα τόσους αιώνες. Κάποια από αυτά έφθασαν στις μέρες μας. Κάποια άλλα καταστράφηκαν επειδή θεωρήθηκαν αιρετικά. Όμως αυτή είναι μια μεγάλη ιστορία για την οποία θα πρέπει να γράψουμε άλλη φορά.