Η Ιταλική πρόφαση και το «ΟΧΙ» του Ιωάννη Μεταξά

Τι αναφέρει επί λέξει το δισέλιδο τηλεσίγραφο των Ιταλών που επέδωσαν τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου στον Μεταξά.

Στις τρεις τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου του 1940 ο Ιταλός πρεσβευτής στην Αθήνα Εμανουέλε Γκράτσι παρέδωσε στον Έλληνα Πρωθυπουργό και Υπουργό των Εξωτερικών παράλληλα, Ιωάννη Μεταξά μία δισέλιδη «τηλεσιγραφική διακοίνωσις» όπως ονομάστηκε με την οποία η Ιταλία ζητούσε από την Ελλάδα να την καταλάβει ειρηνικά. Σε διαφορετική περίπτωση εάν τα Ιταλικά στρατεύματα συναντούσαν  αντίσταση, «η αντίστασις αυτή θα καφθή διά των όπλων» όπως κατέληγε η «διακοίνωσις».
Από εκεί και πέρα η ιστορία κατέγραψε το ιστορικό «ΟΧΙ» του Ιθακήσιου πολιτικού και σε λιγότερο από τρεις ώρες μετά η Ιταλία είχε κηρύξει τον πόλεμο στην Ελλάδα.

«Αι Ιταλικαί στρατιωτικαί δυνάμεις προσβάλλουν από της 5.30 σήμερον τα ημέτερα τμήματα προκαλύψεως της ελληνοαλβανικής μεθορίου. Αι ημέτεραι δυνάμεις αμύνονται του Πατρίου Εδάφους» ανέφερε το πρώτο στρατιωτικό ανακοινωθέν.

Από το δισέλιδο αυτό «τηλεσίγραφο» που κρατήθηκε στο προσωπικό αρχείο του Ιωάννη Μεταξά μπορεί κανείς διαβάζοντας το να βρεί τους λόγους που επικαλέστηκαν οι Ιταλοί για να επιτεθούν στην Ελλάδα.

Επί της ουσίας και με βάση τα όσα αναφέρονται στο «τηλεσίγραφο» η Ιταλία θεώρησε ως μέγα ατόπημα της Ελλάδος τη συνεργασία με την Αγγλική κυβέρνηση διευκολύνοντας την μέσω των χωρικών της υδάτων στην υλοποίηση των στρατιωτικών επιχειρήσεων σε βάρος της Ιταλίας και στον ανεφοδιασμό των εναερίων βρετανικών δυνάμεων.

Αφού αναφέρονται και άλλες σχετικές λεπτομέρειες το «τηλεσίγραφο» αναφέρει (κρατάμε την γραφή της εποχής):

«Η Ιταλική κυβέρνησις κατέληξε εις την απόφασιν να ζητήση από την Ελληνικήν κυβέρνησιν – ως εγγύησιν δια την ουδετερότητα της Ελλάδος και ως εγγύησιν δια την ασφάλειαν της Ιταλίας – το δικαίωμα να καταλάβη δια των ενόπλων αυτής δυνάμεων, δια την διάρκειαν της σημερινής προς την Αγγλίαν ρήξεως, ωρισμένα στρατηγικά σημεία του Ελληνικού εδάφους. Η Ιταλική Κυβέρνησις ζητεί από την Ελληνικήν Κυβέρνησιν όπως μη εναντιωθή εις την κατάληψιν ταύτην και όπως μη παρεμποδίση την ελευθέραν διέλευσιν των στρατευμάτων των προοριζόμενων να την πραγματοποιώσι.»

Ακολυθεί η επισήμανση ότι οι Ιταλικές δυνάμεις δεν είναι εχθροί του Ελληνικού λαού και ότι δεν υπάρχει πρόθεση να θιγεί η ανεξαρτησία της Ελλάδος και το «τηλεσίγραφο» καταλήγει:

«Η Ιταλική κυβέρνησις ζητεί από την Ελληνικήν κυβέρνησιν όπως δώση αυθωρεί εις τας στρατιωτικάς αρχάς τας αναγκαίας διαταγάς ίνα η κατοχή αύτη δυνηθή να πραγματοποιηθή κατά ειρηνικόν τρόπον. Εάν τα ιταλικά στρατεύματα ήθελον συναντήση αντίστασιν, η αντίστασις αυτή θα καμφθή δια των όπλων και η Ελληνική κυβέρνησις θα έφερε τας ευθύνας αι οποίαι ήθελον προκύψει εκ τούτου.»

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι δεν κρατήθηκαν πρακτικά της συνάντησης μεταξύ του Πρωθυπουργού Ιωάννη Μεταξά και του πρεσβευτή της Ιταλίας Εμμανουέλε Γκράτσι, οπότε δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με απόλυτη ακρίβεια τον διάλογο μεταξύ των δύο ανδρών. Ο ίδιος ο πρέσβης της Ιταλίας έγραφε στο βιβλίο του «Η αρχή του τέλους – η επιχείρηση κατά της Ελλάδος» :

«Μόλις καθίσαμε, και επειδή η ώρα ήταν λίγα λεπτά μετά τις 3, του είπα αμέσως ότι η Κυβέρνησίς μου μού είχε αναθέσει να το εγχειρίσω προσωπικά ένα κείμενο, που δεν ήτο τίποτε άλλο, παρά το τελεσίγραφον της Ιταλίας προς την Ελλάδα, με το οποίον η Ιταλική Κυβέρνηση απαιτούσε την ελεύθερη διέλευση των στρατευμάτων της στον Ελληνικό χώρο, από τις 6 π.μ. της 28/10/1940. Ο Μεταξάς άρχισε να το διαβάζει. Μέσα από τα γυαλιά του, έβλεπα τα μάτια του να βουρκώνουν. Όταν τελείωσε την ανάγνωση με κοίταξε κατά πρόσωπο, και με φωνή λυπημένη αλλά σταθερή μου είπε: «Αlors, c’est la guerre» (Λοιπόν, έχουμε πόλεμο).»

 

Στην συνάντηση αυτή, κατά την θυγατέρα του Μεταξά, ακολούθησε και η εξής στιχομυθία που ο Γκράτσι δεν την αναφέρει:
– Γκράτσι: «Pas nécessaire, mon excellence» (όχι απαραίτητα εξοχότατε)
– Μεταξάς: «Non, c’est nécessaire» (όχι, είναι απαραίτητο).

Ακολούθησε σε λίγη ώρα το περίφημο διάγγελμα του Ιωάννη Μεταξά που άφησε την τελευταία του πνοή ακριβώς τρεις μήνες μετά τα ξημερώματα της 29ης Ιανουαρίου του 1941:

«Προς τον ελληνικόν λαόν,
Η στιγμή επέστη που θα αγωνισθώμεν διά την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος, την ακεραιότητα και την τιμήν της. Μολονότι επεδείξαμεν την πλέον αυστηράν ουδετερότητα και ίσην, προς όλους, η Ιταλία μη αναγνωρίζουσα εις ημας το δικαίωμα να ζώμεν ως ελεύθεροι Έλληνες μου εζήτησεν σήμερον την 3ην πρωινήν ώραν, την παράδοσιν τμημάτων του εθνικού εδάφους κατά την ιδίαν αυτής βούλησιν ότι προς κατάληψιν αυτών η κίνησις των στρατευμάτων της. θα ήρχιζε την 6ην πρωινήν. Απήντησα εις τον Ιταλόν Πρέσβυν ότι θεωρώ και το αίτημα αυτό καθ’ εαυτό και τον τρόπον με τον οποίον γίνεται τούτο ως κήρυξιν πολέμου της Ιταλίας κατά της Ελλάδος.
Έλληνες,
τώρα θα αποδείξωμεν εάν είμεθα άξιοι των προγόνων μας και της ελευθερίας, την οποίαν μας εξησφάλισαν οι προπάτορές μας. Όλον το Έθνος ας εγερθή σύσσωμον, αγωνισθήτε διά την Πατρίδα, τας γυναίκας, τα παιδιά σας, και τας ιεράς μας παραδόσεις.
Νυν υπέρ πάντων ο αγών

Ο Πρόεδρος της Κυβερνήσεως

Ιωάννης Μεταξάς